Kiedy Akademia Szwedzka podała do publicznej informacji imię i nazwisko laureatki tegorocznej Literackiej Nagrody Nobla, z pewnością „Annie Ernaux” nic nikomu nie mówiło. Szczególnie w Polsce, gdzie dopiero w 2022 roku ukazało się tłumaczenie autobiograficznej powieści „Lata”. Ale wówczas książka nie znalazła się na liście bestsellerów, by zainteresować szersze grono czytelników. Jednak jedna wiadomość wystarczyła, by zainteresowanie francuską 82-letnią pisarską poszybowało w górę, a książka zniknęła w kilka minut z półek księgarni stacjonarnych i magazynów księgarni internetowych. Świat oszalał na punkcie Annie Ernaux. Więc zanim doczekamy się premiery polskiego przekładu kolejnej jej autobiograficznej książki, poczytajmy, kim jest tegoroczna noblistki.
Lata dzieciństwa i młodości
Annie Ernaux z domu Duchesne przyszła na świat 1 września 1940 roku w Lillebonne w Normandii w rodzinie robotników. W późniejszych latach dzieciństwa i adolescencji mieszkała w Yvetot, gdzie jej rodzice Alphonse Léon Duchesne i Blanche Madeleine Dumenil prowadzili sklep spożywczy. Można się więc domyślić, że nie pochodziła z bogatego domu, a jej rówieśniczki z prywatnej szkoły katolickiej, do której uczęszczały, były zdecydowanie bardziej zamożne. Z tego powodu dzieciństwo Annie naznaczone było doświadczeniem społecznego wstydu i poczucia bycia gorszą, co przebija w narracji autobiograficznej powieści „Lata”.
W wieku 18 lat (1958) po raz pierwszy wyjechała na lato bez rodziców, by pracować na wakacyjnych koloniach. Właśnie tam doświadczyła swojej seksualności i życia wspólnotowego, czemu poświęciła książkę „Mémoire de fille”. Swój pierwszy raz określiła “wielkim wspomnieniem wstydu, bardziej drobiazgowym, bardziej nieugiętym niż jakiekolwiek inne”. W książce zawarła również swoje wspomnienia z okresu pracy jako au pair w Londynie w 1960 roku. Po ukończeniu szkoły średniej Annie Ernaux studiowała literaturę współczesną na Uniwersytecie w Rouen, a następnie w Bordeaux.
Dorosłość
Lata 60. to czas małżeństwa (Philippe Ernaux), aborcji (którą opisała w swojej pierwszej książce „Les Armoires Vides”, 1974), narodzin dwóch synów (Érica i Davida), pracy nauczycielki języka francuskiego w Collège d’Évire w Annecy-le-Vieux oraz śmierć ojca. W 1977 roku porzuciła posadę nauczycielki w szkole średniej i wraz z rodziną przeprowadziła się do regionu Île-de-France czyli w okolice Paryża. Na początku kontynuowała pracę na stanowisku nauczycielki w Pontoise. Później podjęła pracę jako nauczycielka w Narodowym Centrum Nauczania na Odległość (CNED – Centre national d’enseignement à distance). Kolejna jej autobiograficzna powieść „La Place”, tym razem o życiu ojca, ukazała się w 1983 roku. Annie Ernaux otrzymała za nią Prix Renaudot czyli francuską nagrodę literacką, która przyznawana jest od 1926 roku. To prestiżowe wyróżnienie przyniosło rozgłos i zainteresowanie czytelników jej twórczością.
Na początku lat 80., po 17 razem wspólnego życia, Annie i Philippe Ernaux rozwiedli się. Aż do 2000 roku pisarka kontynuowała pracę nauczycielki CNED w Cergy, gdzie mieszka od 1975 roku do dziś. W 2008 roku napisała swoją najgłośniejszą książkę „Les Années” („Lata”), którą krytycy literatury uznali za kulminację jej twórczości. Zbiorowa autobiografia, jak określa się „Lata”, zdobyła Marguerite Duras Prize i François Mauriac Prize. Natomiast angielski przekład powieści znalazł się na krótkiej liście do prestiżowej Nagrody Bookera. W 2011 roku ukazała się jej książka „L’Autre Fille” napisana w formie listu do siostry, która zmarła przed jej narodzinami. W tym samym roku wydała „L’Atelier noir”.
Nagrody i wyróżnienia
W 2014 roku Uniwersytet w Cergy-Pontoise uhonorował ją tytułem Doktora Honoris Causa. Francuska pisarka otrzymała również prestiżowe nagrody za całokształt swojej twórczości, m.in. Prix Marguerite-Yourcenar, Prix de la langue française, Premio Ernest Hemingway di Lignano Sabbiadoro, Prix Formentor, a w tym roku Literacką Nagrodę Nobla. Jak czytamy w uzasadnieniu decyzji Akademii Szwedzkiej:
Warto również dodać, że Annie Ernaux jest pierwszą kobietą, której proza ukazała się za życia (2011) w serii Quarto prestiżowego, francuskiego wydawnictwa Éditions Gallimard.
Twórczość Annie Ernaux
Francuska pisarka inspiracje do autobiograficznych powieści czerpie z osobistych doświadczeń. Jej twórczość charakteryzuje minimalistyczny, rzeczowy i chłodny styl bez zbędnych ozdobników, metafor, oceniania, określany jako tzw. białe pisanie. Pojęcie „l’écriture blanche” (czasami również „l’écriture plate”) narodziło się w latach 50. XX wieku i opisywało minimalistyczną formę literatury. Roland Barthes wprowadził je w swoim dziele „Le Degré zéro de l’écriture”, w którym analizował typ pisarstwa „neutralnego”. Na tamten moment wzorcowy przykład stanowiła książka “L’Étranger” Alberta Camus. Dziś o tym nurcie mówi się w przypadku stylu pisania Michela Houellebecqa i Annie Ernaux.
W swoich książkach Annie Ernaux porusza tematy niezwykle osobiste – awans społeczny jej rodziców, seksualność, aborcja, małżeństwo, chorobę Alzheimera i śmierć matki, życie ojca. To, co wyróżnia jej twórczość, to łączenie indywidualnej historii, przeżyć z doświadczeniem historycznym społeczeństwa i obiektywnymi faktami. W ostatnim zdaniu książki „Les Années” („Lata”) tegoroczna noblistka podsumowuje cel swojego pisania:
Jeśli masz ochotę poznać autobiograficzne opowieści Annie Ernaux sięgnij po:
Skomentuj