10.10 Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego. Temat chorób psychicznych w literaturze

Niektórzy 10 października świętują Dzień Gier Planszowych, podczas gdy inni tego dnia więcej uwagi poświęcają tematowi zdrowia psychicznego. Nam dziś zdecydowanie bliżej Światowego Dnia Zdrowia Psychicznego, dlatego postanowiliśmy podzielić się z Tobą listą książek, które poruszają to zagadnienie. W tym jednak wpisie nie koncentrujemy się na poradnikach czy publikacjach naukowych i popularnonaukowych, ale na ujęciu chorób psychicznych w powieściach, również tych autobiograficznych.

Zaburzenia psychiczne w książkach

Depresja, schizofrenia, zaburzenia osobowości, zaburzenia lękowe, anoreksja, bulimia… To tylko kilka z diagnoz, które przychodzą nam na myśl, kiedy myślimy o zaburzeniach psychicznych. Gdybyśmy cofnęli się kilka – kilkanaście lat, wokół tych chorób unosiła się atmosfera społecznego tabu. Dziś postrzeganie zaburzeń zdrowia psychicznego jak i psychoterapii zmieniło się. Więcej osób mówi otwarcie o swoich codziennych zmaganiach i doświadczeniach kryzysu psychicznego, a także o korzystaniu z pomocy specjalistów. Powstają publikacje psychologów, psychoterapeutów i psychiatrów, książki – wywiady z osobami chorującymi, poradniki, książki autobiograficzne.

A co z tematem chorób psychicznych w literaturze pięknej? My postanowiliśmy dziś zająć się właśnie tym zagadnieniem. Przygotowaliśmy więc dla Was zestawienie książek z gatunku powieści, których bohaterowie mierzą się z kryzysami zdrowia psychicznego. Ich autorki/autorzy często znają trudności, o których piszą, z autopsji, dlatego mimo momentami literackiej fikcji, są to prawdziwe historie, pamiętniki.

„Uratuj mnie. Opowieść o złym życiu i dobrym psychoterapeucie”

W swojej książce Rachel Reiland porusza temat własnych zmagań z pogranicznym zaburzeniem osobowości, inaczej znanym jako osobowość borderline.

Kiedy dostała tę diagnozę miała dwadzieścia dziewięć lat, męża, dwoje dzieci i pracowała jako księgowa. Chociaż początkowo rozpoznanie, które znalazła w swojej karcie wypisy ze szpitala psychiatrycznego, wyprowadziło ją z równowagi, wkrótce okazało się, że ta diagnoza pomogła wyjaśnić jej wcześniejsze zachowania. Często zdarzały się jej bowiem wybuchy gniewu, próby manipulowania innymi oraz myśli samobójcze. Przyjmowała również narkotyki i od lat zmagała się z anoreksją. Rachel Reiland z zaskakującą szczerością w książce „Uratuj mnie” opowiada, co oznacza i jak wygląda “od środka” choroba psychiczna. Pisze również o tym, jak ważna w jej powrocie do zdrowia była psychoterapia analityczna, która zdecydowanie nie była usłana różami i trwała kilka lat. To książka, która porusza, ale jednocześnie daje nadzieję, że dzięki intensywnej terapii i wsparciu najbliższych da się pokonać tę bardzo poważną chorobę.

Książkę Rachel Reiland „Uratuj mnie. Opowieść o złym życiu i dobrym psychoterapeucie” kupisz TUTAJ.

„Zapiski wariatki”

W prozatorskim debiucie Aleksandry Młynarczyk-Gemzy, który ukazał się we wrześniu 2022 roku, przeczytamy o codzienności ze schizofrenią z komponentem afektywnym. W swojej książce autorka dzieli się z czytelnikiem swoją własną historią.

Jak wygląda życie osoby z diagnozą F.20? Tajemnicze głosy, dziwne omamy, pobyty w szpitalu psychiatrycznym, odjechane sny na kwetiapinie wkradają się w codzienność. Do tego pochodzi z prowincji, nie modli się, jest rozwódką i żyje w konkubinacie z obcokrajowcem. Zamiast dziecka ma wielkiego czarnego psa. Stałej pracy brak, a o oszczędnościach nie ma co wspominać. Dodajmy jeszcze społeczne tabu, które krąży nad osobami chorymi na schizofrenię – wariaci. Autorka z bezgraniczną szczerością i odwagą pisze o tym, o czym wielu wolałoby nie słyszeć.

Książkę Aleksandry Młynaczyk-Gemzy „Zapiski wariatki” kupisz TUTAJ.

„Wybór Zofii”

Na początek powiedzmy, że powieść Williama Styrona “Wybór Zofii” z 1979 roku została uznana za jedną z najważniejszych książek XX wieku, które trzeba przeczytać.

Ta historia dzieje się w 1947 roku na Brooklynie. Poznajemy historię Zofii – pięknej, delikatnej córki polskiego antysemity i byłej więźniarki obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Młoda kobieta nie potrafi się uporać z doświadczeniami, które przeżyła w niewoli i decyzją, którą przyszło jej tam podjąć. Jej kochankiem jest Natan – żydowski intelektualista i schizofrenik, który żyje obsesyjnym pragnieniem odwetu za zbrodnie wojenne. Ich losy splatają się ze Stingo, początkującym pisarzem i ich sąsiadem. Mężczyzna przeżywa fascynację obojgiem. Na dodatek bezgranicznie zakochuje się w Zofii i staje się jej powiernikiem.
„Wybór Zofii” to niezwykle dramatyczna opowieść o Holocauście i osobach, które mierzą się ze swoimi wspomnieniami z piekła obozów koncentracyjnych. Ważny jest tu również wątek burzliwego wyniszczającego związku bohaterki z chorującym na schizofrenię Natanem.

Książkę Williama Styrona „Wybór Zofii” kupisz TUTAJ.

„Smutek i rozkosz”

Bestsellerowa powieść Meg Mason „Smutek i rozkosz” porównywana jest m.in. do słodko-gorzkiego serialu „Fleabag”. Tutaj również mimo przeplatających się przez cała książkę stanów lękowych i depresyjnych, chociaż diagnoza nie została nazwana, Marthy, nie zabrakło miejsca na humor. Jak sugeruje tytuł, dużo jest tu smutku, ale zdecydowanie mniej rozkoszy. Głowna bohaterka od dzieciństwa mierzy się z trudnościami, a kolejne lata dojrzewania i dorosłości nie rozwiązują jej problemów. Martha, od kiedy pamięta, czuła, że coś jest z nią nie w porządku. Z każdej strony słyszała „Weź się w garść”. I próbowała. Ale radzenie sobie z chorobą psychiczną nie polega na „braniu się w garść”. Więc nie pomogło. Wolałaby żyć i radzić sobie z codziennością tak jak inni. Bo jej przez większość czasu głównie chciało się wyć albo schować pod stół.

To zarówno historia o miłości, jak i życiu z chorobą psychiczną, która czai się na każdym kroku i wprowadza dużo zamieszania w relacje z najbliższymi. Nie jest to łatwa lektura, zważywszy, że od początku w kościach czuć, że to po prostu opowieść o życiu, ze wszystkimi jego smutkami, zmartwieniami, potknięciami, chwilami radości, i znów smutkami. To nie jest amerykańska sielanka z happy endem.

Książkę Meg Mason „Smutek i rozkosz” kupisz TUTAJ.

„Koniec świata, umyj okna”

Agnieszka Jelonek w książce „Koniec świata, umyj okna” wyposaża swoją bohaterkę Alicję w zaburzenia lękowe. Jednak sama autorka mierzy się z tą diagnozą na co dzień. Jej powieść została nominowana do Nagrody Literackiej Gdynia 2021.

Główną bohaterkę zaczynają dręczyć ataki paniki. Niepostrzeżenie lęk całkowicie opanowuje jej codzienność. Alicja nie rozumie, co się z nią dzieje. Dlaczego i czego się boi? Przecież ma niepijącego męża, wystarczająco dobrą pracę i wspierającą rodzinę. Nikomu nie mówi o swoim koszmarze i próbuje żyć „normalnie”. Nie da się jednak nosić maski zbyt długo i ukrywać cierpienia. Kobieta pomału traci grunt pod nogami. A wraz z utratą kontroli nad życiem, przestaje widzieć w nim sens. Szukając przyczyn zaburzeń, Alicja zaczyna dostrzegać to, co wcześniej umykało niezauważone.

Książkę Agnieszki Jelonek “Koniec świata, umyj okna” kupisz TUTAJ.

„Orkan. Depresja”

Powieść Ewy Nowak „Orkan. Depresja” adresowana jest do nastoletniego czytelnika, jednak będzie to wartościowa lektura również dla dorosłych. Główny bohater, Borys ma 16 lat i diagnozę: depresja. Mimo pokładów miłości, których doświadcza od bliskich, choroba sprawia, że widzi świat tylko w ciemnych barwach. Dla Borysa życie to pasmo niekończącej się udręki. Kiedy doświadcza samobójczej śmierci sąsiada i nawiązuje toksyczną znajomość z poznanym na oddziale psychiatrycznym Miszą, chłopak w niebezpieczny sposób zaczyna fascynować się samobójstwem. Otoczony rodziną, znajomymi i serdeczną miłością dziewczyny, Borys odpycha wszystkich i z wolna pogrąża się w samotności. Udręczony depresją, nie widzi już dla siebie wyjścia…

Książkę Ewy Nowak „Orkan. Depresja” kupisz TUTAJ.

„Szklany klosz”

Słynna powieść Sylvii Plath „Szklany klosz” to już klasyk. Ta autobiograficzna książka przyniosła amerykańskiej pisarce największy rozgłos. „Szklany klosz” ukazał się w 1963 roku pod pseudonimem Victoria Lucas, ale do dziś jest jedną z najbardziej znanych powieści ubiegłego wieku.

Autorka snuje opowieść o Esther – wyjątkowo inteligentnej, pięknej, utalentowanej młodej kobiecie, której świat powoli zaczyna się rozpadać. 19-latka przyjeżdża na staż do Nowego Jorku. Jednak nie potrafi się odnaleźć w mieście zabawy, spełnienia i szczęścia. Dziewczyna nie wie już, na czym jej zależy, co ją interesuje. Może w ogóle takie rzeczy już dla niej nie istnieją. Kiedy porównuje się ze swoimi szczęśliwymi, ślicznymi, pełnymi życia rówieśniczkami, dostrzega niewyobrażalną przepaść.

Sylvia Plath wciąga czytelnika w chorobę Esther, jej załamanie nerwowe. Kolejne strony powieści prowadzą do coraz mroczniejszych i przerażających zakamarków ludzkiej psychiki. Nie trzeba wielu rozmyślań, żeby mieć pewność, że autorka pisała o sobie. Niecały miesiąc po ukazaniu się książki popełniła samobójstwo. Plath miała rozpoznanie zaburzeń afektywnych dwubiegunowych i kilkakrotnie przebywała w szpitalach psychiatrycznych, najczęściej z powodu prób samobójczych.

Książkę Sylvii Plath „Szklany klosz” kupisz TUTAJ.

„Przerwana lekcja muzyki”

Powieść Susanny Kaysen „Przerwana lekcja muzyki” jest oparta na jej własnych doświadczeniach i wspomnieniach. Amerykańska powieściopisarka przez dwa lata przebywała w szpitalu psychiatrycznym, gdzie otrzymała diagnozę osobowości borderline.

Bohaterka książka nazywa się więc tak samo jak autorka. Susanna ma osiemnaście lat i problem, by odnaleźć się w otaczającym ją świecie. Przytłoczona życiem i swoimi myślami chce się zabić. Po nieudanej próbie samobójczej trafia do szpitala psychiatrycznego, gdzie lekarz rozpoznaje u niej zaburzenia osobowości borderline. Młoda dziewczyna spotyka na oddziale kobiety z całym spektrum zaburzeń. Kleptomankę Giorginię molestowaną seksualnie, uzależnioną od valium i kurczaków Daisy, oszpeconą w trakcie pożaru Polly, dominującą, żywiołową socjopatkę Lisę.

Książkę Susanny Kaysen „Przerwana lekcja muzyki” kupisz TUTAJ.

„Psy ras drobnych”

Za powieść „Psy ras drobnych” o depresyjnej pacjentce szpitala psychiatrycznego Olga Hund (pseudonim literacki) otrzymała Nagrodę Conrada 2019 oraz Nagrodę Literacką im. Witolda Gombrowicza 2019. Była również nominowana do Nagrody Literackiej Gdynia 2019.

Bohaterka książki ma 28 lat. Cechuje ją postępująca apatia, utrata zainteresowań, spadek energii, płaczliwość, unikanie ludzi, myśli i tendencje samobójcze. Z powodu pogarszającego się stanu psychicznego – zaleganie w łóżku, wycofanie – i nadużywania leków zostaje przyjęta na oddział psychiatryczny w Kobierzynie. Pierwszej nocy płacze tak głośno i żałośnie, że pozostałe pacjentki mszczą się, okradając ją z mydła i gazety. Jest tu czasami przerażająco, tak jak większość z nas myśli o szpitalach psychiatrycznych, czasami zabawnie, a czasami zwyczajnie nudno.

Książkę Olgi Hund „Psy ras drobnych” kupisz TUTAJ.

„Jak pokochać centra handlowe”

Za powieść „Jak pokochać centra handlowe” o kobiecie mierzącej się z poporodową depresją Natalia Fiedorczuk otrzymała w 2016 roku „Paszport” Polityki. Została również nominowana do Nagrody Literackiej im. Witolda Gombrowicza.

Bohaterką książki jest młoda, depresyjna mieszkanka przedmieść Warszawy. Jest również młodą mężatką i wkrótce matką. Mimo braku stałego zatrudnienia, pracy na śmieciowej umowie i braku prawa do urlopu macierzyńskiego decyduje się na dziecko. Jednak nikt jej nie przygotował na to, co czeka ją po porodzie… Nie doświadcza macierzyństwa tego z pięknych obrazków i stylizowanych zdjęć. Doświadcza go bardzo boleśnie. Konfrontuje się z własnym ciałem, kulturowymi nakazami i dotychczasowym życiem. Nowa rola odpłaca się jej diagnozą depresji poporodowej. Ale to temat  tabu. Bo nikt nie lubi słyszeć o samotności, zmęczeniu, nie dawaniu rady matek. A w tym wszystkim centra handlowe jako jedyne miejsca rozrywki i możliwość wyjścia do ludzi.

Książkę Natalii Fiedorczuk „Jak pokochać centra handlowe” kupisz TUTAJ.

„Najgorszy człowiek na świecie”

W temacie uzależnienia od alkoholu i narkotyków warto sięgnąć po książkę Małgorzaty Halber. Jej bohaterka Krystyna czuje się wśród ludzi niepewnie, ale potrafi się kamuflować. Mimo że w towarzystwie uchodzi za przebojową imprezowiczkę, wesołą i wygadaną, w środku przeżywa trudny do zaopiekowania lęk. Dlatego każde wyjście do innych inauguruje małym drinkiem, albo kilkoma. Dzięki temu jest wesoła, nie boi się i czuje cokolwiek. Jednak magiczne właściwości używek w końcu się kończą, a Krysia podejmuje decyzję, że chce w końcu być sobą.

W tej poruszającej temat alkoholizmu książce Małgorzata Halber odwołuje się również do własnych doświadczeń. Autorka publicznie mówi o depresji i nałogach.

Książkę Małgorzaty Halber „Najgorszy człowiek na świecie” kupisz TUTAJ.